Recensies en interviews over ‘Het einde van de hel’

Het einde van de hel is een van de meest besproken spirituele boeken van 2025. Hieronder vind je veel links om terug te kijken, luisteren, lezen.

Hoogtepunt was wellicht het uitvoerige (drie kwartier) gesprek dat ik op NPO 2 mocht hebben over bijna-doodervaringen. Ook vond ik het heel bijzonder dat enthousiaste lezers spontaan een congres over het boek organiseerden en dat ik in de voorverkoop al bijna 400 boeken mocht signeren.

Video’s

Recensies

Het einde van de hel ontvangt veel bijval én veel kritiek. Hieronder een selectie:

• “Ernstiger is dat wat [Reinier Sonneveld] schrijft on-Bijbels en daarom misleidend is. Hij noemt het geloof in de eeuwige straf een absurditeit. Wie dat gelooft, maakt van God een wrede sadist die behagen zou hebben in het folteren van mensen. [Sonneveld] onderschat de ernst van de zonde en daarmee de zwaarte van de toorn van God. […] Toch heeft het lezen van zijn boek mij denkstof gegeven. […] Het gaf mij te denken dat Sonneveld schrijft honderden keren contact te hebben gehad met mensen die doodsbang zijn voor de hel, niet alleen voor zichzelf, maar vooral voor hun geliefden. Sonnevelds boek geeft ons huiswerk mee.” (ds. J.C. den Ouden, Reformatorisch Dagblad)

• “Het nieuwste boek van Reinier Sonneveld, waarin hij pleit voor de visie van de alverzoening, krijgt veel aandacht. Terecht. […] Zijn betoog is scherp en hoopvol. […] [Het bevat] uitgebreide, overtuigende redeneringen […] Het boek is een oefening om teksten goed te lezen en je eigen en andere interpretaties onder de loep te nemen […] Het boek van Sonneveld biedt hoop en stof tot nadenken voor gesprekken en preken hierover.” (Almatine Leene, Nederlands Dagblad)

• “Lees het boek, voordat je meteen een oordeel hebt. Het is bijbels, troostend en gelaagd geschreven. Vooral de stukken over verschillende vormen van recht geven een interessant perspectief. Een aanrader als je open kunt en wilt overwegen wat de schrijver je aan reikt.” (Bol.com ★★★★★)

• “Wat echter problematisch is, is dat Reinier bij bijna alle christelijke media-platforms is uitgenodigd om zijn verhaal te doen […] terwijl er niemand bijgezet wordt met de expertise om hem kritisch te kunnen bevragen. De setting waarin hij vrij z’n gang kan gaan, is zó slecht, dat je direct de vraag kunt stellen: Is de hype rondom Reinier Sonneveld’s boek over de hel een grote alarmbel over de staat van christelijke Nederland?” (Dick van den Bos, Revive)

• “[Sonneveld] kiest talloze invalshoeken uit om zijn punt te maken, elk mogelijk tegenargument probeert hij met zorg te ontkrachten. […] Sonneveld stelt: dan krijg je een ander, volwassener christendom, vormgegeven vanuit een onvoorwaardelijke liefde die iedereen insluit. Precies dat laatste maakt dit boek voor mij belangwekkend; het biedt een nieuw, uitdagend perspectief voor een kerk in crisis.” (Machteld Siegmann, Goodreads ★★★★★)

• “[Ik schrijf dit] omdat ik iedereen – gelovig of niet – dit boek van harte gun. Ik gun het de kleine Henk Jan die in zijn dromen doodsangsten had voor de hel. Ik gun het gelovige ouders van kinderen die niet langer hun geloof delen.” (Henk-Jan Kamsteeg, Proistamenos)

• “Echter, hoe mooi Sonneveld het nieuwe jasje voor het oude universalisme ook maakt, een dwaalleer blijft een dwaalleer. Helaas zullen door mooi geweven taal en onkunde weer velen verleid worden.” (Marieke den Butter-Kommers, De Waarheidsvriend)

• “[…] de volgende generatie, die meekijkt en aftast hoe veilig hun eigen zoektocht in het geloof eigenlijk is: ‘Mag ik echt tevoorschijn komen met mijn vragen en gedachten, of kan ik het beter inslikken?’ Ik hoop dat onze kerken vrijplaatsen zullen zijn, waar mensen vrijuit mogen spreken, vrijuit mogen lezen en vrijuit vragen mogen stellen, zonder het risico te lopen dat de gemeenschap je op de figuurlijke brandstapel gooit.” (Olaf ten Apel, CVandaag)

• “Dat [Het einde van de hel] niet alleen een onderbouwing vanuit zijn filosofisch en theologisch denken is, maar ook een persoonlijk element bevat, maakt zijn betoog rijker en zeker de moeite waard. […] Een boek dat met overtuiging, bescheidenheid en lef is geschreven.” (Frea Kroese, Boekenmening ★★★★★)

Podcasts

Social media

Ik krijg vooral berichtjes in mijn mailbox, maar om privacyredenen noem ik nu alleen enkele publieke reacties:

“Veel interessanter dan dit wordt het niet.”

“Afgelopen weekend in één ruk uitgelezen. Wat een prachtig, krachtig boek. Reinier weet goed gefundeerd te schrijven wat ik altijd al heb gevoeld. Heerlijk om universalist te zijn. Niemand, niemand wordt afgeschreven. Dit boek is balsem voor de ziel.”

“Ik heb het boek ook als weldadig ervaren en gun het ook veel lezers!”

“Deze boodschap kan bevrijdend zijn maar ook confronterend. Voor mij persoonlijk vooral het eerste. Ik ben opgegroeid met een dubbele predestinatieleer in een behoudende reformatorische kerk. Ik hoop dat je boek veel los maakt, en wat weerstand is een heel goed teken. Dank dat je de moed hebt hieronder te schrijven.”

“Ben heel dankbaar dat dit boek op mijn pad gekomen is.”

“Moest een paar keer huilen toen ik het las. Wat een opluchting voel ik nu.”

“Nachtmerries, dat had ik, jarenlang. Telkens weer die dominee met z’n gewichtigdoenerij en z’n dreigementen. Ik heb je boek nu al een paar weken uit en ze zijn weg! Dat een heldere redenering zoveel verschil kan maken…”

“Heb het boek in een paar avonden uitgelezen. De grondige, gelaagde argumentatie uit verschillende wetenschappelijke disciplines en je persoonlijk 'weg' die je hebt afgelegd bij dit onderwerp, spraken me enorm aan. Dank dat je dit hebt opgeschreven.”

“Dit gaat veel mensen helpen denk ik. En respect dat je de moed hebt gehad om dit onderwerp bij de horens te vatten.”

“Tot diep in de nacht gelezen, omdat ik niet kon stoppen. Dankje, dankje, dankje!”

“Prachtig onderwerp zeg! Hier kunnen veel mensen baat bij hebben. Er leven zoveel misverstanden en dwang beelden over. Zou heel bevrijdend zijn als mensen daar los van kunnen komen.”

“Toen ik jaren geleden noemde niet in de hel te geloven werden we de kerk uitgezet. Veel geduld met alle modder die je over je heen zal krijgen.”

“Ah tof! Had laatste een gesprek met een van mijn kinderen over of ik wel of niet in de hel geloof. Het heeft veel meer impact dan je denkt.”

“Yes!!! Zo blij hiermee! Kan me voorstellen dat het het je veel gedoe gaat opleveren maar dankbaar dat je dat er voor over hebt!!!”

Bijna 400 boeken mocht ik signeren voor mensen die Het einde van de hel had voorbesteld, ook voor de uitgever een ongekend aantal. Vrijwel meteen daarna kwam de 2de druk uit.