Check zelf: ‘eeuwig’ is niet altijd eeuwig

De ene groep theologen zegt dat de hel tijdelijk is, de andere groep dat die eeuwig is. Hoe kun je daar als gewone gelovige nu wijs uit worden? We kunnen gelukkig de theologen controleren, ook als je niet theologie hebt gestudeerd. Zo kun je zelf beslissen: is de hel tijdelijk of niet?

Sinds mijn boek Het einde van de hel is het duidelijk dat ik universalist ben en dus in een rechtvaardige, tijdelijke hel geloof: daders zullen na hun dood niet met hun misdaden wegkomen, maar moeten een proces van recht en verzoening door met hun slachtoffers.

In die hoop ben ik bepaald niet de enige. Inmiddels gelooft een kwart van de evangelische voorgangers in alverzoening (onderzoek De Nieuwe Koers) en dit aantal groeit snel. Dat betekent dat alverzoening niet meer alleen van een paar dappere denkers is, maar een heel gebruikelijke visie in christelijk Nederland.

Prachtig nieuws! Zo kunnen we God veel beter leren kennen en hoeven we niet meer in angst te leven. Maar onder gewone gelovigen leidt dat wel soms tot verwarring. Wéér iets waar we als gelovigen onderling in verschillen. Wat moet je ervan denken? 

Controleer het zelf

Ik ben ook theoloog en je hoeft mij gelukkig niet op mijn blauwe ogen te geloven. Iedereen kan controleren wat wij theologen allemaal beweren. Gewoon door grondig de Bijbel te lezen. 

En wat blijkt dan? Er zijn minstens 23 bijbelteksten die heel duidelijk stellen dat alle mensen worden gered, zoals deze vier: 

‘(…) de levende God, die de redder is van alle mensen, in het bijzonder de gelovigen.’ (1 Timoteüs 4:10)

‘Elk schepsel in de hemel, op aarde, onder de aarde en in de zee, alles en iedereen hoorde ik zeggen: “Aan hem die op de troon zit en aan het lam komen de dank, de eer, de lof en de macht toe, tot in eeuwigheid.”’ (Openbaring 5:13)

‘(…) opdat in de naam van Jezus elke knie zich zal buigen, in de hemel, op de aarde en onder de aarde, en elke tong zal belijden: Jezus Christus is Heer.’ (Filippenzen 2:9-11)

‘Zoals door Adam allen sterven, zo zullen allen door Christus levend worden gemaakt. (…) En op het moment dat alles aan [God] onderworpen is, zal de Zoon zichzelf onderwerpen aan hem (…) zodat God alles in allen zal zijn.’ (1 Korintiërs 15:20-28)

Natuurlijk worden deze teksten ook wel anders uitgelegd. ‘Alle mensen’ zou dan niet echt alle mensen betekenen, ‘elke knie’ niet echt elke knie, ‘elke tong’ niet echt elke tong. Zou het? Ik wil je vragen het zelf te controleren. Als je onbevangen deze bijbelteksten leest, wat betekenen deze dan?

Dit kun je ook doen met de vele teksten waarin rechtvaardigen van onrechtvaardigen worden gescheiden. We vullen daar zelf bij in dat dit zo zal blijven, maar staat dat er echt? Zou het ook een begintoestand kunnen zijn, waarná mensen vervolgens bij elkaar komen, zoals in de teksten hierboven beloofd wordt? 

Het woordje ‘eeuwig’

Het belangrijkste woordje in de discussie is aionios, dat vroeger vaak met met ‘eeuwig’ werd vertaald. Het staat een paar keer in de Bijbel bij woorden als ‘oordeel’ en ‘straf’. Is de hel dus toch eeuwig?

Eerst wat de deskundigen erover zeggen. De grootste studie over dit ene woord is geschreven door Heleen Keizer, een Nederlandse classicus (hier een korte versie). Zij concludeerde in 1999 dat ‘lifetime’ een goede vertaling voor aion is en dat ‘eeuwigheid’ te ingevuld en te filosofisch is. Je kunt aion wel gebruiken voor iets dat toevallig ook eeuwig duurt, en het woord ontkent ook niet dat iets eeuwig kan duren, maar het betekent gewoon iets anders: een uitgestrekt geheel in tijd, met een onduidelijke duur. Je kunt het daarom niet gebruiken als bewijs dat de hel eeuwig duurt. 

Heleen Keizer bouwt voort op vele oudere studies en haar conclusie is inmiddels gemeengoed. Ik heb nog geen hedendaagse taalkundige gevonden die claimt dat aionios wel degelijk ‘eeuwig’ betekent. Uiteraard zijn er wel oudere woordenboeken die dat beweren en ook hedendaagse behoudende theologen stellen het nog wel, maar het valt me op dat dit steeds minder voorkomt.

Een ‘eeuwigheid’ met een einde… 

Ook deze behoudende theologen moet het zijn opgevallen dat aion regelmatig bij dingen staat die een einde hebben. Het wordt bijvoorbeeld vaak gebruikt voor de huidige, tijdelijke wereld (Matteüs 13:22, Galaten 1:4, 1 Timoteüs 6:17 en vele andere voorbeelden). Er staat bovendien regelmatig expliciet bij dat het een ‘einde’ of ‘voltooiing' heeft (Matteüs 13:39; 24:3; 1 Korintiërs 10:11; Hebreeën 9:26). 

Aion slaat zelfs regelmatig op periodes van korte duur, zoals Jona die maar drie dagen in de vis verblijft (Jona 2:6 in de Griekse vertaling) of de werkperiode van Onesimus (Filemon 1:15). En zo zijn er nog veel meer voorbeelden. 

Zoals gezegd, aion ontkent niet dat iets eeuwig kan duren: het betekent gewoon iets anders en drukt uit dat iets van grote, onbepaalde duur is. Tijdperk is een prima vertaling.

Aionios is daar het bijvoeglijk naamwoord bij en betekent: ‘behorend bij de aion’, ‘van het tijdperk’. Als er bijvoorbeeld staat: ‘het leven aionios’ (bijv. Johannes 3:16) gaat dat over het leven ‘van het (komende) tijdperk’. Het gaat in de Bijbel twee keer over een oordeel of straf aionios (Matteüs 25:46; 2 Tessalonicenzen 1:9). Dat betekent dan dus niet dat deze straf of oordeel eeuwig duurt, maar dat dit hoort bij het komende tijdperk.

Dat geldt ook voor de twee lastigste teksten uit Openbaring. In 14:11 gaat het alleen over de ‘rook’ van de straf en in 20:10 alleen over de dood en de duivel. In beide gevallen zie je dat vlak erna de mensen terugkeren (bijv. 15:4, 22:2 en 22:14) en God loven. Precies wat je zou verwachten als ‘alle mensen’ worden gered.

Tegenvoorbeelden

Hier wordt dan weleens dit tegenin gebracht: als de hel niet eeuwig is, dan moeten de hemel en God toch ook tijdelijk zijn? Maar dat is helemaal niet logisch. De hemel en God zijn zeker eeuwig, alleen dat concluderen we dat uit andere woorden en andere argumenten. Aionios betekent gewoon wat anders. Het ontkent geen eeuwigheid, maar gaat er eenvoudigweg niet over.

Maar een aionios God (Romeinen 16:26), daar moet dit woord toch wel eeuwig betekenen, want God is eeuwig? Nee, zo werkt taal niet. Als mijn auto blauw is, betekenen ook niet alle woorden over mijn auto opeens ‘blauw’. God aionios betekent: God van de (komende) wereld. Meteen daarvoor (Romeinen 16:25) werd ook al duidelijk dat aionios een einde kan hebben: daar gaat het over een mysterie dat aionios geheim bleef, maar nu geopenbaard is. Je kunt het zelf checken!

En als ‘straf aionios’ tegenover ‘leven aionios’ staat (Matteüs 23:46) kun je dus ook niet zeggen: dat hemelse leven is eeuwig, dus die helse straf moet dat ook zijn. In dat stukje gaat het gewoon niet over hoe lang het duurt. Aionios betekent: behorend bij het (komende) tijdperk. Er is blijkbaar een scheiding als de Messias terugkeert, maar nergens staat dat dit eeuwig duurt. 

Ik kan hier natuurlijk niet alle teksten bespreken, maar de strekking zal duidelijk zijn. Het grote verhaal van de Bijbel is dat God uiteindelijk iedereen bij zich zal halen en alles zal herstellen. Niemand wordt afgeschreven, dat is pas goed nieuws!